Trabzon Cami ve Mescitleri

Konu: Trabzon Cami ve Mescitleri Cuma Haz. 25, 2010 4:56 pm

Trabzon Cami ve Mescitleri

Trabzon camilerinin büyük çoğunluğu, çeşitli
zamanlarda yapılan onarımlarla orijinalliklerinden uzaklaşmışlarsa da
günümüze yine de iyi bir durumda gelebilmişlerdir. Trabzon ve
ilçelerindeki camilerin yapımında taşa ağırlık verilmiş, bunlarda
siyah-beyaz renkteki taşların birbirlerini izlemesiyle ilginç bir
görünüm sağlanmıştır. Taş mimarisinin yanı sıra ahşap camilerle de
Trabzon’da sık sık karşılaşılmaktadır. Gülbahar Hatun Camisi’nin ters T
plânı istisna olarak kabul edilirse, genelde plân düzenleri kubbe ve düz
tavanların örttüğü dikdörtgen mekânlardır. Bezeme elemanları, özellikle
çini, kalem işi ve ştukoya pek az rastlanmaktadır. Ancak yörenin de
etkisiyle ağaç işlerine bezemede büyük önem verilmiştir. İl merkezi
dışındaki camiler ise ahşap tavanlı olup, mimari özellik
göstermemektedirler.

Ayşe-Gülbahar Hatun Cami
(Merkez)

Trabzon il merkezinde
Ortahisar’ın batısında, Zağanos Köprüsü’nün
yakınında bulunan bu topluluğu; cami, imaret, medrese, hamam, sıbyan
mektebi ve türbeden meydana gelmiştir. Bu yapılardan günümüze yalnızca
cami ile türbe gelebilmiştir. Sıbyan mektebinin yerine de 1899 yılında
günümüzdeki Gülbahar Hatun İlköğretim Okulu yapılmıştır.

Trabzon’daki Türk eserleri
arasında Gülbahar Hatun Camisi’nin ayrı bir yeri ve önemi vardır.
Atapark diye isimlendirilen alanda yer alan bu camiyi Sultan II.
Beyazıt’ın karısı ve Yavuz Sultan Selim’in annesi Ayşe-Gülbahar Hatun
yaptırmıştır. Ancak caminin kitabesi günümüze ulaşamadığından yapım
tarihi ve mimarı kesinlik kazanamamıştır. Bununla birlikte, caminin
yanında bulunan Ayşe-Gülbahar Hatun Türbesi’nin h.911 (1505–1506) tarihi
biraz ışık tutmaktadır. Büyük bir olasılıkla Gülbahar Hatun Camisi de
aynı tarihlerde yapılmıştır. Yapı çeşitli devirlerde birçok onarım
geçirmişse de orijinal durumundan pek fazla uzaklaşmamıştır. Caminin
giriş kapısı üzerindeki h.1301 (1885) tarihli kitabe onarım kitabesidir.

Cami koyu gri ve sarımtrak
beyaz taştan yapılmıştır. Caminin ters T veya zaviyeli camiler plan
tipinde olduğu, onarımlar nedeniyle de geç devir özellikleri taşıdığı
görülmektedir. İbadet mekânını örten ana kubbe 15.00x15.00 m. ölçüsünde
olup, pandantiflerin yardımıyla dört duvar üzerine oturtulmuştur. Bu
mekânın yanlarında ters T’nin kolları ise cemaate daha çok yer
kazandırmak amacıyla son yıllarda yıkılarak ortadan kaldırılmıştır.

Evliya Çelebi bu camiden söz
etmiştir:

“Aydınlık bir camidir. Çok
sağlam vakfiyesi vardır. Polathane ismi ile anılan Akçaabat da bu
caminin vakıflarındandır. Ayrıca daha başka vakıf köyleri vardır.
Yekpare kubbesi içinde nice kandiller yanar. Duvarlarının bir sıra
taşları cilalıdır. Bir sofa beyaz ve cilalı taşlarla yapılmıştır. Bu
caminin bitirilmesinde ebcet hesabıyla h.920 (1514–1515) eder”.

Ayrıca cami avlusunun dört bir
yanında yüksek odalarla süslenmiş bir medresesi olduğunu söyleyerek
buradaki görevlilere de değinmiştir:

“İmam ve talebeye aydan aya
vakıf tarafından belirli vazife, et ve mum parası verilirdi” Bugün bu
medreseden günümüze hiçbir iz gelememiştir.

Son cemaat yeri baklava
başlıklı altı sütunun taşıdığı kemerler üzerine oturan beş kubbeden
oluşmaktadır. Kubbelerin içleri 1905 yılında yapılan onarım sırasında
kalem işleriyle bezenmiştir. Beyaz kesme taştan, 1.20 m. kalınlığındaki
cami duvarları üzerine kubbe oturtulmuştur. Son derece güzel
aydınlatılan caminin mihrabı mermerden beş bölümlüdür. Baklava
motifleriyle sonuçlanan mihrabın boyanmış oluşu, onu doğal güzelliğinden
uzaklaştırmıştır. Burada dolaşan yazı frizi caminin h.1301 (1803)
yılında onarım geçirdiğine işaret etmektedir.

Sekizgen bir kaide üzerinde,
caminin sağında yer alan minare iki sıra siyah, bir sıra beyaz taşların
işlenmesiyle meydana gelmiş olup mukarnaslı, tek şerefelidir. Ayrıca
caminin önündeki şadırvan önceden buradaki bir avluya işaret etmektedir.
Günümüze oldukça iyi bir durumda gelen bu şadırvan, 1967 yılındaki
onarım sırasında yenilenmiştir.

İskender Paşa Cami (Merkez)

Trabzon Belediyesi’nin
arkasında, Taksim Meydanı’nda olan İskender Paşa Camisi’nin giriş kapısı
üzerinde h.936 (1529) tarihli kitabesi bulunmaktadır. Ayrıca burada
1882 yılında onarıldığını gösteren bir başka kitabe daha bulunmaktadır.
XVI. Yüzyılda, 1512 yılında Trabzon Valiliğine getirilen İskender Paşa
tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. Caminin avlusunda bulunan
medresesi yıkılmış, batı yönündeki haziresi de kaldırılmıştır. Cami
değişik zamanlarda yapılan onarımlarla orijinalliğinden uzaklaşmıştır.

Evliya Çelebi bu yapıdan şöyle
söz etmektedir:

“Kâfir meydanı diye bilinen
meydanın doğu tarafında, yekpare mavi kubbeli bir camidir. İçeriden
güzel bir minaresi vardır. Ayrıca cami avlusunun kuzeyinde birçok
odalarla süslenmiş mamur bir okutma yeri vardır ki talebesinin belirli
vazifeleri olduğu söylenir”.

Evliya Çelebi’nin külliye
olarak sözünü ettiği bu yapı topluluğundan günümüze yalnızca camisi ile
çeşmesi gelebilmiştir.

Kesme taştan yapılan İskender
Paşa Camisi, Gülbahar Hatun Camisi ile birlikte h.1301 (1803) yılında
onarım geçirmiş, ana kubbenin dayandığı kuzey duvarı kaldırılmış, bunun
yerini iki sütun almış ve ağırlık buraya verilmiştir. Böylece kubbe
duvarı geriye çekilmiş, ibadet yeri genişletilmiş ve ön bölüme de bir
son cemaat yeri eklenmiştir. Geniş kemerli beş bölümlü son cemaat yeri
XIX. yüzyıl özellikleri göstermekte olup, dış portal üzerindeki h.1301
(1803) tarihi konuya açıklık getirmiştir. Yanları kapalı olan son cemaat
sütunlarının kare kaide ve başlıklı oluşlarının yanı sıra ahşap bir
çatı ile örtülü oluşları buraya ilginç bir görünüm kazandırmıştır.

İbadet mekânı dıştan kiremit
kaplı tek bir kubbenin örttüğü kare plânlıdır. Kuzey yönünden kubbenin
örtemediği bölümler tromplu küçük kubbelerle tamamlanmıştır. Barok-ampir
karışımı bezemeye sahip olan mihrap orijinal değildir. Konak Camisi,
yeni Cuma Camisi ve Çarşı Camisi mihrapları ile benzerlik gösteren
mihrabın bordürlerinde stilize bitki motifleri, helozoni şekiller ve
asma yapraklarından oluşan bir bezemeye yer verilmiştir. Cami
içerisindeki bezemelerde de geç devir özellikleri gösteren kalem işleri
ile karşılaşılmaktadır. Mermer minberin her iki yanında yüksek kabartma
motifleri ile rozetler dikkati çekmektedir.

Caminin içerisinden çıkılan
minare sekizgen bir kaide üzerine oturan bir sıra taş, beş sıra tuğladan
meydana gelmiştir. Şerefe altlarında da tuğladan yapılmış bezemeler
olup korkuluklarında taşa işlenmiş dairevi motifler ve rozetlerle
süslenmiştir.

İskender Paşa’nın mezarı h.948
(1535–1536) caminin batısındadır.

Erdoğdu Bey Mescidi
(Merkez)

Trabzon’un Erdoğdu
Mahallesi’nde yer alan bu mescidi Trabzon Valilerinden Erdoğdu Bey h.985
(1577) yılında yaptırmıştır. Cami değişik zamanlarda onarım geçirmiş ve
büyük ölçüde orijinalliğinden uzaklaşmıştır.

Evliya Çelebi bu camiden söz
etmiştir:

“Hatuniye Camisi’nin
güneyindedir. Bu iki cami arası yarım mildir. Bu cami Tekfur Sarayı
Mahallesi’ndedir. Eskiden mescit olarak yapılmış, sonra Erdoğdu Bey bunu
padişahın emriyle Cami haline koymuş. 985 Mütenasip bir minaresi vardır
ki çok sanatlıdır.”

Duvarları kalın kesme ve moloz
taştan yapılmış üzeri çatı ile örtülmüştür. Caminin girişi kuzeyde
olup, iki katlı son cemaat yerinden sonra ana mekân son derece güzel
aydınlatılmıştır. Mukarnaslı mihrap ve ahşap minberi olup, buradaki
h.1317 (1899) tarihi caminin onarıldığı yıla işaret etmektedir. Yapı en
son 1970 yılında bir onarım daha geçirmiştir. Minaresi taştan ve tek
şerefeli olup, belirgin bir özelliği yoktur.

Tavanlı Cami (Merkez)

Tekke Mahallesi'nde Nemlioğlu
Konağı yanında yer alan bu cami Trabzon Vakıflar Müdürlüğü’ndeki bir
belgeye göre h.1060 (1650) yılında yapılmıştır. Giriş kapısı üzerindeki
h.1291 (1874) ve h.1308 (1890) tarihli kitabelerinden onarıldığı yıllar
öğrenilmiştir.

Kesme taştan, dikdörtgen
planlı ahşap çatılı orijinal durumundan, geçirdiği onarımlar nedeniyle
çok uzaklaştırılmıştır. Son cemaat yerinin doğusunda çeşme, batısında da
ona bitişik olarak minaresi bulunmaktadır. Bunlarla birlikte son cemaat
yerinin cephesi ortaya çıkmaktadır. Son cemaat yeri ahşap bir tavanla
örtülü olup, ortasında barok kıvrımlı bir göbek bulunmaktadır. Son
cemaat yerinden ibadet mekânına giriş kapısı üzerinde ahşap mahfil
bulunmaktadır. Caminin içerisi çok sayıdaki pencerelerle
aydınlatılmıştır. Mihrap ve minber sade olup, batı köşesinde yer alan
taştan tek şerefeli minareye iki katlı son cemaat yerinden
çıkılmaktadır.

Müftü Cami (Merkez)

Trabzon Maraş Caddesi’nde
Küçük Ayvasıl Kilisesi’nin karşısında yer alan bu caminin yerinde
Trabzon Müftüsü Elhaç İsmail Efendi’nin h.1167 (1753) yılında yaptırdığı
bir cami vardır. Dikdörtgen plânlı, barok üsluptaki bu cami 1970
yılında yıktırılmış ve yerine bugünkü cami yaptırılmıştır.

Kesme taştan, kare plânlı
kubbeli caminin mermer mihrap ve minberi İstanbul’da yapılarak buraya
getirilmiştir. Pencere camlarındaki bezemeler ve kalem işleri ile
dikkati çekmektedir. Batısındaki mezarlar camiyi yaptıran Hacı İsmail
Efendi ile oğlu Seyit Mahmut Efendi’ye aittir.

Hızır Bey Cami (Merkez)

Trabzon Hızır Bey
Mahallesi’ndeki bu camiyi fetihten sonra, burada valilik yapan Hızır
Bey’in yaptırdığı sanılmaktadır. Ancak kitabesi bulunamadığından bu konu
kesinlik kazanamamıştır.

Yapı üslubundan XVIII.
yüzyılda yenilendiği anlaşılan cami kesme taş duvarlı, içten kubbe
dıştan çatı örtülüdür. İki katlı son cemaat yeri, mihrap ve minber barok
özellikleri göstermektedir. Mihrabın her iki yanındaki küçük sütunlar
asma yaprakları ile bezenmiştir.

Semerciler Cami (Merkez)

Trabzon Çarşı Mahallesi’nde,
Semerciler Yokuşu’nda evler arasına sıkışmış olarak günümüze
gelebilmiştir. Kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi kesinlik
kazanamamıştır. Bununla beraber h.1173 (1759) tarihli vakfiyesi
bulunmaktadır. Y.Mimar Sedat Çetintaş XVIII. yüzyılda yapılmış
olabileceğini belirtmiştir. Caminin ana giriş kapısı üzerindeki onarım
yazıtı ise h.1236 (1820) tarihine işaret etmektedir.

Kesme taş duvarlı cami kare
planlı olup, onarım öncesi tek kubbe ile örtülü bulunuyordu. Onarımdan
sonra kubbe yerine ahşap bir tavan ve çatı yapılmıştır. Kuzey ve batı
yönündeki iki kapıdan içerisine girilen caminin kapısının ana portali
üzerindeki kitabenin Yavuz Sultan Selim’in annesine ait olduğu
söylenirse de günümüze gelememiştir.

Eski kaynaklarda yok olan bu
kitabe ilgili bazı bilgiler bulunmaktadır:

“Sultan Selim’i sinesinde
taşıyan sevgili anası o büyük Anadolu Türk Hatunu fâni dünyadan yüz
çevirdi. Ebedi ahiret hayatına yöneldi. Vefat tarihi rahmet-i dayım
beru.”

Bu yazıt ebcet hesabıyla h.911
(1505–1506) tarihleri ortaya çıkmaktadır. Bu durumda yapının ilk
şeklinin XVI. yüzyıla ait olduğu ortaya çıkmaktadır.

Caminin içerisini aydınlatan
pencereler dışarıdan basit görünüşlü olmalarına rağmen içten yuvarlak
kemerlidir. Onarım sonrası yapılan ahşap tavan iç içe sekizgenlerle
bezenmiş yer yer de ayetlere yer verilmiş, birbirini kesen yıldızlarla
kompozisyona hareketli bir görünüm kazandırılmıştır. Güney duvarının
ortasında, derin bir niş görünümündeki taş mihrap sade olup, yarım
silindirik yivlerle bezenmiştir. Ahşap minber kündekâri (geçme tekniği)
taklidindedir. Çeşitli geometrik parçalar, altıgenler ve bunların
içlerindeki ziyaretlerle süslenmiştir. Yapının kuzey-batı köşesinde taş
minaresi küçük ve şerefelidir.

Konak Camisi (Merkez)

Trabzon Uzun Sokak’ta yer alan
bu cami, çevresindeki evler arasında sıkışıp kalmıştır. Bu caminin de
kitabesi günümüze gelemediğinden, yapım tarihi ve yaptıran ile ilgili
bir bilgi bulunmamaktadır. Kasım Ağa isminde bir kişiden söz edilse de
bu bilgi kesinlik kazanamamıştır.

Son cemaat yeri üzerindeki
h.1301 (1803) tarihli yazıt onarımını belirtmektedir. Barok özellikleri,
sütunlar üzerindeki kıvrık dal ve yıldız motifleri yapının XVIII.
yüzyılda yapılmış olabileceğine işaret etmektedir.

Caminin ön cephesi kesme taş,
diğer duvarları kesme moloz taştan meydana gelmiş olup, üzeri ahşap bir
çatı ile örtülmüştür. Mihrap ve minber barok üsluptadır. Taş mihrabın
her iki yanında asma dallarıyla bezeli küçük taş sütunlar vardır. Ahşap
minberin hiçbir özelliği bulunmamaktadır. Batı yönündeki taş minaresi
tek şerefelidir.

Ahi Evren Dede Cami
(Merkez)

Trabzon’a hâkim Boztepe’de
yapılan bu caminin yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır. Bununla
birlikte, Şemsettin Sami, Sultan Orhan zamanında Ahi Evren Dede’nin
Trabzon’da bir tekke yaptırmış olduğunu kaydettirmiştir. Hiç kuşkusuz,
bugünkü caminin yerinde dergâh, cami ve türbe bulunuyordu. Ancak
şekilleri hakkında hiçbir bilgi olmayan bu yapı topluluğunun yerine,
aynı ismi taşıyan cami yapılmıştır.

Günümüze ulaşan Ahi Evren Dede
Camisi h.1305 (1887-1888) yılında Trabzon’un sevilen kişilerinden,
Sultan Abdülaziz’in baş müezzinlerinden Hacı hakkı Baba tarafından
onarılarak bugünkü şeklini almıştır.

Cami kare plânlı, taş duvarlı
ve ahşap çatılı idi. Ancak 1976 yılında yapılan onarımda üzerine kubbe
ilave edilmiştir. Mihrap ile minberi sade olup, minaresi küçük ve tek
şerefelidir.

Musa Paşa Cami (Merkez)

Trabzon Musa Paşa
Mahallesi’nde bulunan bu caminin kitabesinden öğrenildiğine göre; h.1079
(1668) yılında Musa Paşa tarafından yaptırılmıştır. Orijinal
özelliklerini koruyarak günümüze ulaşan bu yapı Erken Osmanlı Devri tek
kubbeli camilerinin Trabzon’daki tek örneğidir.

Kesme taştan kare plânlı küçük
bir yapıdır. Oldukça kalın olan duvarların üzerindeki izlerden bazı
onarımlar geçirmiş olduğu anlaşılırsa da bunlar yapının bütünlüğünü
etkilememiştir. Kuzey yönündeki son cemaat yeri küçük olup, devşirme
sütunlar ve kornişler kullanılmış içten tonoz, dıştan eğimli bir çatı
ile üzeri örtülmüştür. Stalaktitli mihrap ve yeni yapılan minberi sade
olup, minaresi tek şerefelidir.

Hoca Halil Cami (Hatip
Cami, Kalvanoğlu Cami) (Merkez)

Trabzon’da Pazarkapı
Mahallesi’nde, Hoca Halil Sokağı’nda, Kanuni Sultan Süleyman’ın hocası
Hoca Halil Efendi tarafından yaptırılmıştır. XVI. yüzyıl eseri olan bu
yapı, bir deprem sonucunda h.1312 (1896) yılında yıkılmış ve semt
sakinleri tarafından yeniden yaptırılmıştır. Semtin hatırı sayılır
kişilerinden Hatipzade Emin Efendi eski yapıya uygun olarak plânları
çizmiş, yapımıyla da ilgilenmiştir. Aynı zamanda camide hatiplik yapmış,
bundan ötürü de camiye Hatip Camisi ismi yakıştırılmıştır. Bunun yanı
sıra kırk iki yıl imamlık yapan Kalkanoğlu Hafız Ahmet Efendi’nin
anısına Kalkanoğlu Camisi de denilmiştir.

Tamamen evlerle çevrili bir
alanda olduğundan, cephe görünümü özellik göstermemektedir. Kare plânlı
kesme taş caminin iki katlı ahşap son cemaat yerine dört basamaklı bir
merdivenle çıkılmaktadır. Kuzeyden girilen ana mekân oldukça aydınlık ve
üzeri çatı ile örtülüdür. Mihrap ve minber gösterişsizdir.

Minare son cemaat yerinin
kuzey-batı köşesine kesme taştan stalaktitli şerefeli olarak
yerleştirilmiştir.

Tabakhane Cami (Merkez)

Trabzon Tabakhane Semtinde,
Tabakhane Yokuşu’nun hemen yanı başında, Yavuz Selim’in Babüssade
ağalarından Mahmut Ağa Ettavaşi tarafından h.940 (1533) yılında
yaptırılmıştır. Bu cami günümüze orijinal durumunda gelememiş, Hacı
Mahmut Ağa tarafından h.1030 (1618)’da onarılmıştır. Bunu h.1306 (1888)
tarihli onarım izlemiştir.

Cami kalın kesme ve moloz taş
duvarlı, kare planlı bir yapı olup, üzeri çatı ile örtülü idi. Kuzey
girişinde iki katlı camekânlı bir son cemaat yeri, bunun sağında tek
şerefeli minare yer alıyordu. Ancak cami bu durumu ile günümüze
gelememiş, 1978 yılında Cami Koruma Derneği tarafından Vakıflar Genel
Müdürlüğü’nün onayı ile yıktırılmış ve yeniden yapılmıştır.

Çarşı Cami (Merkez)

Trabzon Kemeraltı Semtinde,
Çarşı Mahallesi’nde, bedestenin karşısında yer alan Çarşı Camisi,
Trabzon’un en büyük camisidir. Kuzey kapısı üzerindeki kitabesinden
öğrenildiğine göre, Trabzon Valisi Hazinedarzade Osman Paşa tarafından
h.1255 (1839) yılında yaptırılmıştır. Vakıf kayıtlarından öğrenildiğine
göre de bu caminin yerinde XVI. yüzyılda yaptırılmış Hacı Kasım Mescidi
bulunuyordu. Bu mescit harap olunca yıktırılmış, çevresindeki dükkânlar
istimlâk edilmiş ve bu caminin yapımına başlanmıştır.

Kesme taştan, barok-ampir
üsluplarının karışımı olan cami, kalın taş duvarlı, dikdörtgen
plânlıdır. İbadet mekânı altı kalın sütunun taşıdığı büyük bir kubbe ile
örtülmüştür. Kuzey ve güney yönlerinde üçerden altı kubbe, yanlarında
bunun dışında kalan bölümler tonozlarla örtülmüştür. Kuzey yönü meyilli
bir araziye rastladığından son cemaat yeri oldukça yüksek tutulmuş ve
bunun sonucu olarak aşağıda meydana gelen boşluklara dükkânlar
yerleştirilmiştir. Kare kaideli, kare başlıklı sütunlar ve kemerlerle
son cemaat yeri üç bölüme ayrılmıştır.

Yapının kuzey, batı ve doğu
yönündeki girişlerinden bugün yalnızca kuzey ve batı kapıları
kullanılmaktadır. Bunlardan kuzey kapısı üzerinde, yazıtın iki yanında
alçıdan cami maketleri ile Sultan Abdülhamit’in tuğraları
yerleştirilmişti. Güzel bir mermer işçiliği olan mihrap, İskender Paşa,
Konak ve Yeni Cuma camileri ile yakın benzerlikleri olduğundan aynı
yıllarda yapılmış olabileceğini işaret etmektedir. Mermer minberin iki
yanındaki çiçek motifleri Barok, Ampir üsluplarının özelliklerini
yansıtmaktadır.

Siyah-beyaz taştan çokgen
gövdeli minaresi tek şerefeli olup, son cemaat yerinin sağında yer
almaktadır.

Caminin doğusunda bulunan
medrese ile bugünkü şadırvanın olduğu yerde, 1847 yılında yaptırılmış
olan muvakkithane yıkılmış ve günümüze gelememiştir. Bu muvakkithanenin
kitabesi Trabzon Müzesi’ndedir.

Gözaçan Cami (Merkez)

Trabzon Boztepe Mahallesi,
Çayır Sokak’taki bu cami XIX.yüzyılın sonlarında yapılmıştır. Kare
plânlı, ahşap çatılı caminin mihrap ve minberi sade, minaresi tek
şerefelidir. Minare yönünden fazla bir özellik taşımamaktadır.

Askeri Cami (Merkez)

Trabzon Askeri Hastanesi’nin
camisi olarak Sultan II. Abdülhamit’in komutanlarından Hasan Paşa
tarafından h.1301 (1883) yılında yaptırılmıştır.

Kare plânlı, taş duvarlı,
ahşap çatılı caminin mihrap ve minberi barok üsluptadır. Küçük ölçüleri
kalın, tek şerefeli minaresi kuzey-batı yönündedir.

Hacı Yahya Cami (Merkez)

Trabzon Mumhane Önü semtinde,
Taşhan’ın bitişiğinde yer alan camiyi h.1196 (1781) yılında Hacı Yahya
isimli bir kişi yaptırmıştır.

On beş basamaklı taş bir
merdivenle çıkılan cami, dikdörtgen plânlı, üzeri oldukça büyük ve basık
bir kubbe ile örtülmüştür. Mihrabı sadedir, ahşap minberi ne yazık ki
yağlı boya ile boyanarak orijinalliğini yitirmiştir.

Hamza Paşa Cami (Merkez)

Trabzon Gülbahar Hatun
Mahallesi’nde, Emniyet Sarayı’nın karşısında yer alan bu camiyi Hasan
Efendi Binti Elhac Mustafa Efendi h.1162 (1748) yılında yaptırmıştır.

Dikdörtgen plânlı, iki katlı
camiye kuzeyden girilmektedir. Kalın taş duvarlı, ahşap çatılı olup, alt
kat depo olarak kullanılmaktadır. Mihrap ve minber sadedir. Taş ve tek
şerefeli minareye cami içerisinden çıkılmaktadır.

Hatun Hatuncuk Cami
(Merkez)

Trabzon Kabak Meydanı Caddesi
üzerinde, Trabzon Lisesi’nin karşısındadır. Yapım kitabesi günümüze
gelememekle birlikte, mimari yapısı XVI. yüzyılda yapılmış olabileceğine
işaret etmektedir. Dergâh olarak yapılmış, tekkelerin kapatılmasından
sonra camiye çevrilmiştir.

Son cemaat yerinin bulunduğu
kuzey yönünde, karşılıklı derviş hücreleri yer almakta olup, zorunlu
olarak değişikliğe uğramıştır. Tek kubbe ve kemerlerle örtülü mekân,
yapının orijinal bölümüdür. Mihrap ve minberi sadedir. Minaresi 1971
yılında tek şerefeli olarak betondan yapılmıştır.

Tekke Cami (Merkez)

Trabzon Tekke Mahallesi’nde
yer alan bu camiyi, h.1000 (1591) yılında Derviş Ali Baba, tekke olarak
yaptırmıştır. Tekkelerin kapatılmasından sonra camiye çevrilmiştir.

Dikdörtgen plânlı, ahşap
çatılı, kalın taş duvarlı bir yapıdır. Mihrap ve ahşap minberi sadedir.
Derviş Ali Baba’nın mezarı hemen yanı başındaki sokaktadır.

Hasan Ağa Cami (Merkez)

Trabzon Mumhane Önü, Sakız
Meydanı Sokağı’nda yer alan bu cami, Vakıf kayıtlarından öğrenildiğine
göre; h.960 (1552) yılında Semerkantlı El hac Reis-i Kurradan Hasan Ağa
tarafından yaptırılmıştır.

Güney yönünden merdivenle
çıkılan, beşgen plânlı caminin son cemaat yeri yoktur. Kalın duvarlı
oldukça aydınlık bir görünümü olup, üzeri çatı ile örtülüdür. Taş mihrap
ile ahşap minberin fazla bir özelliği yoktur. Minaresi olmadığından bu
görev kuzeydeki bir balkondan görülmektedir.

Hacı Kasım Cami (Merkez)

Trabzon Hacı Kasım
Mahallesi’ndeki bu camiyi, Yavuz Sultan Selim’in defterdarı Hacı Kasım
yaptırmıştır. Yapım kitabesi günümüze gelememiştir. Bununla birlikte
yaptıranın yaşadığı yıllar göz önüne alınırsa, XVI. Yüzyılın ikinci
yarısına tarihlemek yerinde olacaktır.

Günümüze epeyce değişikliğe
uğrayarak gelen camiye batı yönünden de girilmektedir. Kuzeyde son
cemaat yerinden ibadet mekânına geçilmektedir. Burasının üzeri,
ağırlığın duvarlar üzerine verildiği bir kubbe ile örtülmüştür. Mihrap
ve minberi sadedir. Taştan tek şerefeli minarenin ise güzel bir taş
işçiliği vardır.

Hacı Salih Cami (Merkez)

Trabzon Semerciler Dibi,
Bakırcılar İçi Sokakta, Alaca Han’ın yanı başındadır. Kitabesi
bulunmamakla beraber, mimari yapısı ve yanındaki Alaca Han’dan ötürü
XVIII. yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır.

Batı yönünden on dört
basamaklı bir merdivenle çıkılan cami taş duvarlı, tonoz ve kemerlerin
taşıdığı kubbesi iç mekânı örtmektedir. Minber ve mihrabı oldukça
sadedir.

Şirin Hatun Camisi (İç Kale
Cami) (Merkez)

Trabzon İç Kale’de bulunan bu
camiyi Sultan II. Beyazıt’ın eşi Şirin Hatun adına oğlu Şehzade Abdullah
Trabzon Valiliği sırasında h.875 (1470) yılında yaptırmıştır. Caminin
yapım kitabesi girişin sağındaki sonradan yapılmış bir çeşme
üzerindedir.

Mimari bir özelliği
bulunmamasına rağmen tarihi belge niteliği taşıyan cami h.1286 (1869)
yılında Trabzon Beylerbeyi Ahmet Paşa tarafından onarılmıştır.
Dikdörtgen plânlı, ahşap çatılı, kesme taş duvarlıdır. Mihrap ve minberi
oldukça sadedir.

Son cemaat yerinin batısında
bulunan taş kaideli, yuvarlak gövdeli ve tek şerefeli minaresi yakın
tarihlerde yapılmıştır.

Kemer Kaya Cami (Merkez)

Trabzon Kemerkaya
Mahallesi’ndeki bu küçük cami yapım tarihi belli olmayan bir kiliseden
dönüştürülmüştür.

On üç basamaklı taş bir
merdivenle çıkılan caminin duvarları taş olup, üzeri ahşap çatılıdır.
Minberi ve mihrabı oldukça sadedir. Mihrap üzerinde h.1306 (1888) tarihi
yazılıdır. Büyük olasılıkla bu tarih, kiliseden camiye dönüştürüldüğü
tarihtir.

Fatih Küçük Cami (Merkez)

Trabzon Bahçecik Mahallesi’nde
bulunan bu yapının XIII-XIV. yüzyıllara tarihlendirilen bir kilise
olduğu, Trabzon’un fethinden sonra camiye çevrildiği sanılmaktadır.

Taştan, dikdörtgen plânlı
yapının üzeri tonozla örtülmüştür. Mihrap (Apsid) yönü diğer
bölümlerinden biraz daha yüksek olup, içerisinde taş kemerlerin varlığı
dikkati çekmektedir. Üç pencereli, mihrap dıştan beş köşeli ve yivli,
içten poligonal olup her iki yanında nişlere sahiptir. Camiye
çevrildikten sonra güneyine bir mihrap yapılmıştır. Mihrap ve minberin
belirgin bir özelliği yoktur. Batısında, sokakta yer alan minare 1981
tarihlidir.

Dürbinar Mezarlık Camisi
(Akçaabat)

Trabzon ili Akçaabat ilçesinde
bulunan bu cami, h. 1070 (1659–1660) tarihli vakfiyesinden
anlaşıldığına göre, Osman Bin Sadullah tarafından yaptırılmıştır.
Değişik zamanlarda yapılan onarımlarla özelliğinden tamamen
uzaklaşmıştır.

Kesme taştan dikdörtgen planlı
üzeri çatı ile örtülü yapıdır. Caminin yanında Hacı Salihzade Ali
Ağa’nın yaptırmış olduğu medrese yıkılmış ve günümüze gelememiştir.

Mahalle Camisi (Akçaabat)

Trabzon ili Akçaabat ilçesinde
bulunan bu cami h.1222 (1807–1808) tarihli vakfiyesinden öğrenildiğine
göre Molla Bekir oğlu Hafız Üzeyir Efendi tarafından yaptırılmıştır. Bu
cami daha önceki bir caminin yerine yaptırılmış olup, ilk cami hakkında
yeterli bilgi bulunmamaktadır.

Kesme taş ve moloz taştan
dikdörtgen planlı yapılan bu caminin üzeri çatı ile örtülüdür. Yanında
yuvarlak gövdeli, tek şerefeli minaresi bulunmaktadır. Cami mimari
yönden özelliğini yitirmiştir.

Eski Cami (Akçaabat)

Trabzon ili Akçaabat
ilçesinde, deniz kıyısında bulunan bu caminin kitabesi günümüze
gelememiştir. Yapı üslubundan XVIII. yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır.
Bununla beraber yanındaki çeşmenin 1784–1785 tarihli kitabesi
bulunmaktadır. Bu çeşme ile caminin bağlantılı olduğu sanılmaktadır.

Günümüzde betonarme olarak
yenilenen caminin orijinal yapısı ile ilgili herhangi bir bilgi
bulunmamaktadır. Bugünkü hali ile kareye yakın dikdörtgen planlı olup,
üzeri kubbe ile örtülüdür. İlk yapıdan arta kalan minaresi barok
üsluptadır. Özenli bir işçiliği olan minarenin şerefe altı stalaktitli
olup, gövde üzerinde de çeşitli süslemeler bulunmaktadır.

Yeni Cami (Akçaabat)

Trabzon ili Akçaabat ilçesinde
bulunan bu cami XX. yüzyılın başlarında halktan toplanan paralar ile
yapılmıştır. Akçaabat’ın en büyük camisi olup, dikdörtgen planlıdır.
Kesme taştan yapılmıştır.

Bunların dışında Akçaabat’ta
Müftü Camisi ile Orta Mahalle Camisi bulunmaktadır. Ancak bu camiler
yakın tarihlerde yenilenmiş ve orijinal şekillerinden günümüze hiçbir iz
gelemediği gibi kaynaklarda da bir bilgiye rastlanmamıştır.

Akmescit Köyü Camisi
(Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi
Akmescit Köyü’nde bulunan bu caminin kitabesinden öğrenildiğine göre;
h.1290 (1873) yılında yaptırılmıştır. Banisi bilinmediğinden, yöre halkı
tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır.

Kesme taştan dikdörtgen planlı
olarak yapılan caminin önünde dört ahşap sütunun taşıdığı, ahşap çatılı
dışa açık son cemaat yeri bulunmaktadır. Buradaki yuvarlak kemerli bir
kapıdan ibadet mekânına geçilmektedir. Giriş kapısı iki kanatlı olup,
üzerinde kabartma şeklinde vazodan çıkan üzüm salkımları ve yaprakları
bulunmaktadır.

İbadet mekânının üzeri ahşap
bir tavanla örtülmüştür. Bu tavanın üzerinde iç içe geçmiş
sekizgenlerden oluşan bir göbeği vardır. Mihrap kesme taştan oldukça
sadedir. Yan yüzeylerinde dört sıra halinde bordürler içerisine baklava
dilimleri yerleştirilmiştir. Mihrabın sağındaki minber ahşap olup,
burada palmet motiflerine ve bir vazodan çıkan bitkisel motiflere yer
verilmiştir.

Bahçekaya Köyü Merkez
Camisi (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi,
Bahçekaya Köyü’nde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre
h.1302 (1885) yılında yaptırılmıştır. Banisi bilinmemektedir.

Kesme ve moloz taştan yapılan
cami dikdörtgen planlı olup, üzeri kırma bir çatı ile örtülmüştür. Kuzey
yönünde dört taş sütunun taşıdığı son cemaat yeri bulunmaktadır. Dışa
açık olan son cemaat yeri yakın tarihlerde camekânla kapatılmıştır. Son
cemaat yerinden yuvarlak kemerli bir kapı ile ibadet mekânına
geçilmektedir. Bu kapı kesme taş lentolu, iki kanatlıdır. Kapının
üzerinde örgü şeklinde motifler görülmektedir.

İbadet mekânı mihrap yönünde
altlı üstlü ikişer, doğu ve batı yönünde altlı üstlü üçer pencere ile
aydınlatılmıştır. Bu pencerelerden üsttekiler, alttakilere göre daha
küçük ölçüdedir. Pencerelerin sövelerinde, kilit taşlarında palmet ve
nar gibi kabartma motiflere yer verilmiştir.

Mihrap yuvarlak bir niş
şeklinde olup, oldukça basittir. Üzerinde h. 1310 (1885) tarihli on
satırlık bir kitabesi bulunmaktadır. Minber ahşaptan olup, yan
yüzlerinde bitkisel bezemeye yer verilmiştir.

Güzelce Köyü Camisi (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi,
Güzelce Köyü’nde bulunan bu cami 1948 yılında yapılmıştır.

Kesme taştan yapılan cami,
dikdörtgen planlıdır. Giriş kapısı üzerinde bir kiliseden alınmış
söveler kullanılmıştır. Caminin mimari yönden hiçbir özelliği
bulunmamaktadır.

Vakfıkebir Camisi
(Vakfıkebir)

Trabzon Vakfıkebir ilçesinde
bulunan bu caminin kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi ve
banisi bilinmemektedir. Cami değişik dönemlerde yapılan onarımlarla
orijinalliğinden büyük ölçüde uzaklaşmıştır. Bugünkü durumu ile XIX.
yüzyılın ikinci yarısına ait mimari özellikler taşımaktadır.

Trabzon yöresindeki en eski
camilerden biri olduğu söylenen bu cami kesme ve moloz taştan dikdörtgen
planlı olarak yapılmıştır. Üzeri ahşap bir çatı ile örtülüdür. Mihrap
ve minberi herhangi bir özellik taşımamaktadır. Yanında kesme taş
kaideli yuvarlak gövdeli, tek şerefeli minaresi bulunmaktadır.