Memlüklü-selçuklu Münasebetleri

Mogollar Selçuklu Devleti'nin hakimiyetindeki topraklara elkoydular,
hatta bazi vilâyetleri incü olarak dagitarak hanedanin emlâki haline
getirdiler. Meshur vezir Semseddin Cüveynî'ye de ülkenin gelir
kaynaklarini tespit ettirdiler. Selçuklular'in Ilhanli hazinesinden
aldigi borçlarin ödenemeyecek düzeye geldigini gören Cüveynî Erzincan ve
civarini satin alip Ilhan'in öncülerine katarak meseleyi Mogollar
lehine halletti.


Anadolu Selçuklulari Mogol tahakkümü altinda iken Memlûklüler zaman
zaman Anadolu içlerine müdahale etmis ve son olarak Elbistan'da
Mogollar'a agir bir darbe indirmisti. Mogollar bunun intikamini almak
için seferber oldu ve taraflar 14 Receb 680 (29 Ekim 1281) tarihinde
Hama-Humus arasinda savasa girdiler. Her iki tarafin da agir kayiplar
verdigi savas Memlûkler'in zaferiyle sonuçlanmis ve Sultan Kalavun
Suriye'de büyük bir kahraman olarak karsilanmistir. Abaka Han
kumandanlarina bu maglûbiyet dolayisiyla çok öfkelendi ve ertesi yil
bunun intikamini almak üzere bizzat sefere çikacagini söyledi. Ancak
onun 20 Zilhicce 680 (1 Nisan 1282) ölümüyle müslüman halk büyük bir
felâketten kurtulmus oldu. Abaka Han'in yerine kardesi Teküder Ilhan
ilân edildi (4 Muharrem 681/14 Nisan 1282). Müslüman olan ve Ahmed adini
alan Teküder devlete Islâmî bir hüviyet kazandirmak istiyordu.
Memlûklerle de yeni bir siyaset takip ederek dostluk tesis etmekten yana
idi. Bu münasebetle Seyh Abdurrahman, Sivas kadisi Kutbeddin Sirazi,
Artuklu veziri Semseddin Muhammed gibi meshur simalardan olusan bir
sefaret heyetini bir mektupla Sultan Kalavun'a gönderdi. Ahmet Teküder
mektubunda küçük yastan beri Allah'a inandigini, müslüman olarak selamet
yolunu seçtigini ve büyük kurultayda ittifakla han seçildigini,
Islâmiyeti yüceltmek ve müslümanlara hizmet etmek, müslümanlar arasinda
kan dökülmesine mani olmak istedigini söylüyor ve artik iki devlet
arasinda dostluk kurulmasi gerektigine isaret ediyordu (15
Cemaziyelevvel 681/21 Agustos 1282).

Memlûk sultani Kalavun Ahmed Teküder'in bu mektubuna gayet nazikâne bir
üslup ile cevap vermis, fakat özellikle Kongurtay'in Anadolu'da kan
dökmeye ve zulüm yapmaya devam ettigini bahane ederek barisa
yanasmamistir. Böyle bir imkânin degerlendirilememis olmasi hiç süphesiz
müslümanlar için büyük bir talihsizlik olmustur. Ahmed Teküder'in
müslümanlarla iyi iliskiler kurmaya çalismasi Argun ile Kongurtay'in ve
diger kumandanlarin ona karsi bir ittifak olusturmalarina sebep oldu. Bu
ittifak sonucu Ahmed Teküder hem tahtini hem de hayatini
kaybetti(1284). Böylece Mogollar da ilk defa taht kavgasi sonunda
saltanat degisikligi oldu. Bu mücadeleler sirasinda sultan Kalavun da
Malatya, Harput ve Çukurova'ya kuvvetler sevketti.

II. GIYASEDDIN KEYHÜSREV'IN ÖLÜMÜ

Çocuk yasta Selçuklu tahtina çikan III. Giyaseddin Keyhüsrev'in
saltanati Hatiroglu ile Karamanogullari'nin çikardigi isyanlar, Memlûk
sultani Baybars'in ve Abaka Han'in Anadolu'yu istilâsi gibi önemli
olaylarla geçti. Ayrica Siyavus'un çikardigi karisikliklar da bu devrin
dikkati çeken olaylarindan biridir. Sultan II. Izzeddin Keykâvus
Kirim'da iken ogullarindan Giyaseddin Mesud, Rükneddin Kiliç Arslan,
Rükneddin Geyûmers, Alaeddin Siyavus (bazi kaynaklarda düzmece oldugu
söyleniyor) ve Ferâmürz de yaninda bulunuyordu. II. Izzeddin Keykâvus'un
Istanbul'da hristiyanlastirilan ve Bizans kaynaklarinda Melik
Konstantin adiyla zikredilen bir oglu daha vardi.

II. Izzeddin Keykâvus'un 679 (1280) yilinda ölümü üzerine veliahd tayin
ettigi oglu Mesud gemilerle Sinop'a gelmis ve Selçuklu tahtina geçmis
olan Geyûmers de ona tabi olmustur.

Abaka Han Erzincan, Erzurum ve Sivas'i Sultan Mesud'a tahsis ederek
hükümdarligini onayladi. Abaka Han'in ölümü üzerine Ahmed Teküder
Selçuklu topraklarini III. Giyaseddin Keyhüsrev ile Mesud arasinda
taksim etti. Bu sirada Ilhanli tahtinda degisiklik oldu ve Argun Han
tahta geçti. Tebriz'de bekleyen Mesud'u Selçuklu sultani olarak tayin
etti. Anadolu'ya dönen Mesud önce Kayseri'de 1284 Subat baslarinda da
Konya'da merasimle tahta çikti. Emirler ve devletin ileri gelenleri
huzura çikip biat ettiler. Argun Han, Ahmed Teküder ile isbirligi
yaptigi gerekçesiyle III. Giyaseddin Keyhüsrev'i tahtindan indirip
Erzincan'a (veya Erzurum'a) sürgün etti ve görevlendirdigi adamlar
vasitasiyla da öldürttü (Zilhicce 682/Subat Mart 1284).

Onun sikintilar içinde geçen hükümdarlik döneminde büyük mimarî eserler
insa edilmistir. Bunlar arasinda Sivas'taki Gökmedrese, Çifte Minareli
Medrese ve Bürüciye medreseleri sayilabilir.

II. GIYASEDDIN MESUD'UN BIRINCI HÜKÜMDARLIGI (1284-1296)

II. Giyaseddin Mesûd'un tahta çikisi Konya'da büyük bir sevinç yaratti.
Fakat gerçekte Sultan Mesud da kendinden önceki sultanlar gibi Mogol
tahakkümü karsisinda gölgeden ibaret kalmistir. Vezir Sahib Ata ile
beylerbeyi Izzeddin Muhammed ve Mogollarin siyasetlerine ters düsmeyecek
sekilde hareket etmislerdir.

Argun Han 1286'da kardesi Geyhatu'yu 20.000 kisilik bir orduyla
Türkmenleri cezalandirmak ve bölgeden uzaklastirmak üzere Anadolu'ya
gönderdi. Halk korkusundan magaralara saklandi. Ancak Sahib Ata'nin
Mogollar'a para temin etmesi ve Geyhatu'nun da merhametli davranmasi
sebebiyle halk bir felâkete maruz kalmadi. Mogol kumandani hatun ve
askerlerinin Aksaray'da yaptiklari alisverisler esnafa oldukça çok para
kazandirdi. Geyhatu Konya'ya hareket edince elçi gönderip karsilanmasini
istemis, ancak elçinin öldürülmesi üzerine öfkeyle Konya üzerine
yürümüstü. Sultan Veled kendisini karsilayarak teskin etmis ve halkin
affedilmesini saglamistir. Konya'nin ileri gelenleri Geyhatu'ya
hediyeler takdim ederek gönlünü aldilar.

III. Giyaseddin Keyhüsrev'in annesi Argun Han'a müracaat ederek ülkenin
onun iki oglu ile Mesud arasinda taksim edilmesini istedi. Sahib Ata bu
tehlikeli tesebbüsü önlemeye çalisti ise de basarili olamadi. Türkmenler
III. Giyaseddin Keyhüsrev'in ogullarini tahta çikarmak için Mogollar'a
karsi ayaklandilar ve 8 Rebiülevvel 684 (14 Mayis 1285) tarihinde onlari
tahta çikardilar. Ancak yaklasik bir ay kadar sonra Sahib Ata'ya bagli
kumandanlardan Emir Has Balaban Konya'ya gelince III. Giyaseddin'in
annesi sehri terketti. Sultan Mesud, III. Giyaseddin Keyhüsrev'in
annesini ve iki oglunu yakalatip Argun Han'a gönderdi (684/1285).
Yapilan yargilama sonunda çocuklarin III. Giyaseddin'in evlâdi
olmadiklarina karar verilmis ve baslari kesilerek Türkmenlere
gönderilmistir.

Sultan Mesud 1286 Nisaninda Germiyanli Türkmenlerine karsi harekete
geçti. Öncü birliklerin basinda Napsi Noyan bulunuyordu. Germiyanlilar 7
Ramazan 685 (27 Ekim 1286) tarihinde Selçuklu kuvvetleri üzerine bir
baskin düzenlediler ve agir kayiplar verdirdiler. Fakat daha sonra
Selçuklular toparlaninca ganimetleri birakip kaçtilar. Sultan Mesud ile
Geyhatu Afyonkarahisar yakinlarindaki savasta da Germiyanli Emir
Bozkus'u maglup ettikten sonra Konya'ya döndüler.

Sultan II. Mesud bir süre sonra Karamanogullari'na karsi sefere çikti. 9
Zilhicce 686 (15 Ocak 1288) tarihinde Larende'yi ve bütün Karaman
topraklarini tahrip etmeye basladi. Mogol-Selçuklu müsterek kuvvetlerine
karsi koyamayan Karamanogullariyla Esrefogullari Sultan Mesud'dan özür
dileyip baglilik arzettiler.

Mogollarin artan vergi isteklerini biraz hafifletmek amaciyla Argun
Han'in huzuruna çikmak üzere Tebriz'e giden vezir Sahib Ata dönüste
hastalandi ve 25 Sevval 687 (22 Kasim 1288)'de Aksehir'in Nadir köyünde
öldü. Cenazesi Konya'ya götürülüp topraga verildi. Selçuklu devletine 40
yil hizmet eden ve pek çok hayir eseri yaptiran Sahib Ata Anadolu
Selçuklulari'nin tarihinde müstesna bir mevki isgal eder.

Geyatu'nun Ilhanli tahtina çikmasi dolayisiyla Anadolu'dan ayrilmasi
ülkede büyük bir bosluk yaratti. Bu iktidar boslugundan yararlanan
Karamanogullari Konya üzerine yürüdüler ve sehri kusattilar. Ahiler
onlara karsi savunma tedbirleri aldilar. Bu sirada Sultan Mesud'un
Kayseri'den Mogol askerleriyle birlikte yaklasmakta oldugunu haber
alarak geri çekildilerse de sonra haberin asilsiz oldugunu ögrenip
tekrar muhasaraya basladilar. Karamanogullari Selçuklularla Obrucuk
mevkiinde savasa girdiler. Fakat Geyhatu'nun geldigini ögrenince geri
çekildiler. Sultan Mesûd Geyhatu'yu Kayseri'de karsiladi. Süratle
Karamanlilar üzerine yürüyen Geyhatu çok sayida Türkmeni öldürttü ve
Larende atese verildi. Bazi Türkmenler sarp yerlere çekilerek
kurtuldular. Karamanogullari sindirildikten sonra Esrefogullari'na karsi
harekete geçildi ve onlar da ayni sekilde perisan edildi. Geyhatu 7000
Türkmen esiriyle ve bol miktarda ganimetle Konya'ya döndü.

Kaynak: Osmanli tarihi